ЕЖЕЛГІ U 5933 ҰЙҒЫР ҚҰЖАТЫ ТУРАЛЫ КЕЙБІР ОЙЛАР (МАРИОСУ 2019-ҒА ҚОСЫМШАЛАР)
87 49
Кілт сөздер:
Хат, Түркі тарихы, Ескі ұйғырлар, Берлин-Турфан коллекциясыАңдатпа
Дунхуандағы Мың Будда үңгірлерінен табылған ұйғыр қолжазбаларының ішінде жеке хаттар да бар. Бұл хаттар күнделікті адами қарым-қатынастан бастап жұмыс өміріне, саудадан мемлекеттік басқаруға дейін әртүрлі мазмұнда жазылғаны байқалады. Әр дәуірде өмір сүрген ескі ұйғырларға тиесілі хаттардың саны екі жүзден асады. Бұл зерттеуде Ескі Ұйғыр жазуы, олардың сөздік қорына қатысты жазылған докторлық диссертациямдағы мәтіні мен оның аудармасы ғана қамтылған құжатты және құжат бойынша жаңартылған мәліметтерді, пікірлерді ұсындым. Мақалада аталған, оқылған және түсіндірілген құжат (хат) U 5933 каталог нөмірімен Берлин-Бранденбургише Академиясының Турфандық жинағында сақталған (T M 84 = COUL № 172). Бұл құжатты алғаш рет 1975 жылы П. Зиеме, кейін 2000 жылы Дж. Уилкенс зерттеген. Одан кейін бұл құжат 2019 жылы Ескі Ұйғыр жазуымен жазылған жеке хаттарын жинақтаған Т. Мориясу Корпусында талқыланды. Мориясудың «Неліктен Зиеме мен Вилкенс мұны манихейлік жазба деп санайтынын түсінбеймін» деген пікірін ескере отырып, бұл пікірді қорғайтын кейбір негіздемелер осы мақалада ұсынылды. Сонымен қатар осы құжатқа қатысты оқу және түсіндіру бойынша жаңа ұсыныстар жасалды.
Әдебиеттер тізімі
Moriyasu, Takao. Corpus of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road. Turnhout: Brepols, 2019.
Hamilton, James. Manuscrits ouigours dıı lXe-Xe siécle de Touen-houang, I-II, Paris: Peeters. 1986.
Tezcan, Semih and Zieme, Peter Uigurische Briefdocumente. Studia Turcica. Budapest, 1971. s. 451–460.
Tezcan, Semih. En Eski Türk Dili ve Yazını. Bilim Kültür ve Öğretim Dili olarak Türkçe’den Ayrıbasım. Ankara: TTK Basımevi, 1978.
Demir, Nurettin and Yılmaz, Emine. Uygur Edebiyatı (VIII-XIV. yüzyıl): Nesir. Türk Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2006. s. 154–176.
Tekin, Talat. İpek Yolu’ndan Bin Yıllık Mektuplar. Makaleler II Tarihî Türk Yazı Dilleri içinde s. 289-299. E. Yılmaz – N. Demir [eds.]. Ankara: Öncü Kitap. 2004a.
Tekin, Talat. [Review] Manuscripts ouıgours du IXe-Xe siecle de Touen-houang. In Makaleler II Tarihî Türk Yazı Dilleri, s. 300-307. E. Yılmaz – N. Demir [eds.]. Ankara: Öncü. 2004b.
Zieme, Peter. Manichaisch-türkische Texte. (BTT V). Berlin: Akademie Verlag. 1975.
Wilkens, Jens. Alttürkische Handschriften, Teil 8. Manichaisch-türkische Texte der Berliner Turfansammlung. (VOHD, XIII-16). Stuttgart: Franz Steiner Verlag. 2000.
Arslan, Hüsnü Çağdaş (2021). Eski Uygur Mektuplarının İncelenmesi ve Söz Varlığının Hakasça ile Karşılaştırılması.Unpublished PhD thesis and project numbered SDK-2019-11733. Adana: Cukurova University.
Yamada, Nobua (1993). Sammlung uigurischer Kontrakte (Uiguru-bun keiyaku monjo shūsei). 3 vols., J. Oda - P. Zieme - H. Umemura - T. Moriyasu (eds.). Suita (Osaka): Osaka University Press. 山田信夫（著）, 小田壽典／ P. ツィーメ／梅村坦／森安孝夫（編）『ウイグル文契約文書集成』全 3 巻, 吹田（大阪）, 大阪大学出版会.
Seren, Burcu (2019).Eski Uygur Türkçesi Metinlerinde Özel Adlar. Unpublished Master’s thesis. Bolu: Abant Izzet Baysal University.
Nadelyayev, Vladimir Mihaylovich et alii. Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR. 1969.
Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press. 1972.
Erdal, Marcel. Old Turkic Word Formation. Vol. I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. 1991.
Kasai, Yukiyo. Die uigurischen buddhistischen Kolophone. Berliner Turfantexte XXVI. Turnhout: Brepols. 2008.
Tokyürek, Hacer. Eski Uygur Türkçesinde ‘Köŋül’ Sözü. Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 66, 2013. s. 247-272.
Moriyasu, Takao. Epistolary Formulae of the Old Uighur Letters from Central Asia. Acta Asiatica. Bulletin of the Institute of Eastern Culture, 94, p. 127-153. Tokyo. 2008.
Moriyasu, Takao. Epistolary Formulae of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road (Part 1). Memoirs of the Graduate Scholl of Letters Osaka University, 51/3, p. 1-31 [Japanese], 32-86 [English]. Osaka. 2011.
Moriyasu, Takao. Epistolary Formulae of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road (Part 2). Memoirs of the Graduate Scholl of Letters Osaka University, 52, s. 1-98. Osaka. 2012.
Sertkaya, Osman Fikri. Eski Uygur Mektupları Üzerine. İÜ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 44, 2011. s. 209-228.
