Поэзиялық аудармада түпнұсқа эстетикасы: стиль, семантика, құрылым
55 125
Кілт сөздер:
эстетика, қазақ әйелдер поэзиясы, түпнұсқа, көркем аударма, стиль, концепт.Аңдатпа
Мақалада көркем аудармада түпнұсқа мәтіннің эстетикалық өзіндік ерекшелігін жаңғырту мәселелері қарастырылған. Түпнұсқа мен аударма мәтіндердің эстетикасы аудармадағы негізгі поэтикалық сипаттамаларды шығармашылық қайта жаңғырту және соған сәйкес эстетикалық сезім тудыру аспектісінде белгілі бір дәрежеде сәйкес келуі керек. Мұндағы мәтін эстетикасы деп поэтиканың интенционалды-коммуникативтік функционалдығы, танымдық қабілеті мен өзгермелілігі бар өзара байланысты мотивтік, бейнелі-стильдік, құрылымдық, интонациялық, ырғақтық, әуездік және басқа элементтерінің жиынтығы түсініледі. Поэтикалық аудармаға қойылатын негізгі талап – түпнұсқаның стильдік ерекшеліктерін сақтау, өйткені стиль – көркем мәтіннің квинтэссенциясы, мазмұнның семантикалық доминанттары, ырғақ, композиция, әуен және т.б. формальды элементтермен үйлесуі. Мәтіннің өлең көлемінің өзі автордың эстетикалық таңдауын көрсететін идиостильдің өзіндік маркері, семантикалық детерминанттың көрінісі бола алады. Зерттеу нысаны – қазіргі қазақ ақындары Фариза Оңғарсынова мен Ақұштап Бақтыгерееваның лирикалық өлеңдері және олардың орыс және ағылшын тілдеріндегі аудармалары. Түпнұсқа мен орыс тіліне ұсынылған аудармалардың эстетикалық мазмұны мен стилі арасында шектен шыққан сәйкессіздік белгіленіп, нәтижесінде түпнұсқа мәтінді толық мағыналық және көркемдік артефакт ретінде қабылдауға теріс әсер ететін мағыналық, коммуникативті және интерпретативті дихотомия пайда болады. Аударма инварианттарында түпнұсқаның семиозын адекватты қабылдау және кейіннен қайта құру мәселесі қарастырылады. Метафоралар, жасырын мәдени тұспалдар, тұлғалық және авторлық реминисценциялар, этномәдени маркерлер сияқты поэтиканың семиотикалық және мағыналық жағынан бай элементтері аудармада шығармашылықпен жаңғыртылуы керек. Нәтижесінде аударма да сол тілде аударма жүргізілген әдебиеттің мәдени жәдігеріне айналады.
Әдебиеттер тізімі
Claramonte M.Á.V. Translation and Contemporary Art: Transdisciplinary Encounters (1st ed.). – New York: Routledge. – 2022. – 126 p. https://doi.org/10.4324/9 781003267072 2. Джумалиев К. Первая лекция // Простор. – 1965. – №1. – С. 35. 3. Левый И. Искусство перевода. – М.: Прогресс, 1974. – 397 с. 4. Халидуллаева Г.Б. Поэзиядағы концептілерді салыстыру // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №3 (129). – С. 198–210. https://doi.org/10.47526/2023-3/26 64-0686.15
Гачечиладзе Г.Р. Вопросы теории художественного перевода. – Тбилиси: Литература да хеловнеба, 1964. – 305 с. 6. Соколов А.Н. Теория стиля. – М.: Наука, 1968. – 257 с.
Виноградов В.В. Стилистика. Теория поэтической речи. Поэтика. – М.: Наука, 1963. – 435 с. 8. Zhang C. The Role of Literary Theory in Literary Translation // Studies in Linguistics and Literature. – 2020. – Vol. 4. – P. 122–130. https://doi.org/10.22158/sll.v4n4p122 9. Иванов Н.В. Дихотомии перевода (к онтологическим основаниям определения научного объекта переводоведения) // Вестник Московского университета. Сер. Теория перевода. – 2015. – №4. – C. 34–64. 10. Lardelli M. Gender-fair translation: a case study beyond the binary // Perspective. Studies in Translation Theory and Practice. – 2023. – Volume 31. – Issue 5. https://doi.org/10.1080/0907676X.2023.2268654 11. Queiroz J., Castello-Branco M., Fernandes A.L., Atã P. Intersemiotic translation as a cognitive artifact – from Webern’s serialism to concrete poetry // Perspectives. – 2022. – Vol. 30 (6). – P. 957–981. https://doi.org/10.1080/0907676X.2021.1990368
Варламова Е.Ф. Стилевая традиция как предмет анализа критики. В кн.: Современная литературная критика. 70-е годы. – М., 1985. – С. 145–157. 13. Бақтыгереева А. Сені ойлаймын. – Алматы: Жазушы, 1973. – 125 б. 14. Бахтыгереева А. Белокрылая. – Алматы: Жазушы, 1981. - 137 с. 15. Оңғарсынова Ф. Шілде. – Алматы: Жазушы, 1976. – 173 б.
Унгарсынова Ф. Тревоги. – М.: Советский писатель, 1979. – 374 с.
Унгарсынова Ф. Озарение. – М.: Советский писатель, 1980. – 275 с.
Унгарсынова Ф. Полдневный жар. – Алматы: Жазушы, 1980. – 256 с. 19. Sun Y. Literary translation and communication // Frontiers in Communication. – 2022. – Vol. 7. doi: 10.3389/fcomm.2022.1073773 [Electronic resource] URL: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fcomm.2022.1073773/full (date of access: 15.08.. 2023)
Claramonte M.Á.V. Translation and Contemporary Art: Transdisciplinary Encounters (1st ed.). – New York: Routledge. – 2022. – 126 p. https://doi.org/10.4324/9 781003267072
Djumaliev K. Pervaia lekcia [First lecture] // Prostor. – 1965. – №1. – S. 35. [in Russian]
Levyi I. Iskusstvo perevoda [The art of translation]. – M.: Progress, 1974. – 397 s. [in Russian]
Halidullaeva G.B. Poeziadagy konceptіlerdі salystyru [Comparison of Concepts in Poetry] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №3 (129). – S. 198–210. https://doi.org/10.47526/2023-3/26 64-0686.15 [in Kazakh] 5. Gachechiladze G.R. Voprosy teorii hudojestvennogo perevoda [Issues in the theory of literary translation]. – Tbilisi: Literatura da helovneba, 1964. – 305 s. [in Russian] 6. Sokolov A.N. Teoria stilia [Style theory]. – M.: Nauka, 1968. – 257 s. [in Russian] 7. Vinogradov V.V. Stilistika. Teoria poeticheskoi rechi. Poetika [Stylistics. Theory of poetic speech. Poetics]. – M.: Nauka, 1963. – 435 s. [in Russian]
Zhang C. The Role of Literary Theory in Literary Translation // Studies in Linguistics and Literature. – 2020. – Vol. 4. – P. 122–130. https://doi.org/10.22158/sll.v4n4p122
Ivanov N.V. Dihotomii perevoda (k ontologicheskim osnovaniam opredelenia nauchnogo obiekta perevodovedenia) [Dichotomies of translation (towards the ontological foundations of defining the scientific object of translation studies)] // Vestnik Moskovskogo universiteta. Ser. Teoria perevoda. – 2015. – №4. – C. 34–64. [in Russian]
Lardelli M. Gender-fair translation: a case study beyond the binary // Perspective. Studies in Translation Theory and Practice. – 2023. – Volume 31. – Issue 5. https://doi.org/10.1080/0907676X.2023.2268654
Queiroz J., Castello-Branco M., Fernandes A.L., Atã P. Intersemiotic translation as a cognitive artifact – from Webern’s serialism to concrete poetry // Perspectives. – 2022. – Vol. 30 (6). – P. 957–981. https://doi.org/10.1080/0907676X.2021.1990368
Varlamova E.F. Stilevaia tradicia kak predmet analiza kritiki. V kn.: Sovremennaia literaturnaia kritika. 70-e gody [The stylistic tradition as a subject of criticism analysis. In: Modern Literary Criticism. The 70s]. – M., 1985. – S. 145–157. [in Russian] 13. Baqtygereeva A. Senі oilaimyn [I think of you]. – Almaty: Jazushy, 1973. – 125 b. [in Kazakh] 14. Bahtygereeva A. Belokrylaia [White-winged]. – Almaty: Jazushy, 1981. - 137 s. [in Russian] 15. Ongarsynova F. Shіlde [July]. – Almaty: Jazushy, 1976. – 173 b. [in Kazakh] 16. Ungarsynova F. Trevogi [Anxiety]. – M.: Sovetskiy pisatel, 1979. – 374 s. [in Russian] 17. Ungarsynova F. Ozarenie [Illumination]. – M.: Sovetskiy pisatel, 1980. – 275 s. [in Russian]
Ungarsynova F. Poldnevnyi jar [Midday Heat]. – Almaty: Jazushy, 1980. – 256 s. [in Russian]
Sun Y. Literary translation and communication // Frontiers in Communication. – 2022. – Vol. 7. doi: 10.3389/fcomm.2022.1073773 [Electronic resource] URL: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fcomm.2022.1073773/full (date of access: 15.08.. 2023)
