Azerbaycan Türkçesi Sözlüğündeki İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme
103
Anahtar Kelimeler:
Azerbaycan Türkçesi, ikilemeler, yapı, anlam, arkaik unsurÖzet
Azerbaycan Türkçesi, Güneybatı Türkçesinin doğu sahası içinde yer alan ve bu saha içinde geliĢen yazı dilinin adıdır. Oğuzcaya dayanarak 13. asırdan günümüze kadar kullanılan Güneybatı Türkçesi zamanla Osmanlı Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi olarak ikiye ayrılmıĢtır. Azerbaycan Türkçesi ise Doğu Oğuzcasını oluĢturmaktadır.
Dilimizin anlatım olanaklarını zenginleĢtiren, anlamı pekiĢtiren, anlatım gücünü artıran ikilemeler, aynı sözcüğün tekrar edilmesi veya anlamları birbirine yakın ya da zıt olan veya seslerin birbirine benzerliğiyle meydana gelen unsurlardır. Türk dilinin anlatım zenginliğini gösteren en önemli unsurlarından biri olan ikilemeler, hem Türkçenin en eski tarihi dönemlerinden itibaren görülmekte hem de bugün çağdaĢ Türk lehçelerinde sıklıkla kullanılmaktadır.
Bu çalıĢma, “Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti”ndeki ikilemelerin yapı ve anlam bakımından incelenmesini içermektedir. Ġkilemeler üzerine yapılan tanımlar, çalıĢmalar açıklanmıĢ olup ikilemeler yapı ve anlam bakımından tasnif edilmeye çalıĢılmıĢtır. Tespit edilen ikilemelerin çok fazla olması sebebiyle ikilemelerden bazı örneklere yer verilip çalıĢma sayısal verilerle desteklenmiĢtir. Ayrıca çalıĢmanın sonuç kısmında bazı ikilemelere ait arkaik özellikler de vurgulanmıĢtır.
Referanslar
Bulak, ġ. “Azerbaycan Ġsminin Kökeni ve Anlamı” “Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi” 2016. C.9, Sayı 43, s. 54-60.
Ergin, M. Azeri Türkçesi. Ġstanbul, Ġstanbul Üniversitesi Yayınları. 1971.
Yalçın, S. K. Azerbaycan Türkçesi Grameri. Ġstanbul, Kesit Yayınları. 2018.
Korkmaz, Z. Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. 2013.
ġiraliyev, M. Azerbaycan Dialektologiyasının Esasları. Bakü, ġarq-Gerb Yayınları. 2008.
Buran, A. 2015. Türklük Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara, Akçağ Yayınları. 2015.
Aksan, D. Türkçenin Söz Varlığı, Ankara, Engin Yayınları. 1996.
Hatiboğlu, V. Türk Dilinde İkileme. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1981.
Karaca, V. Ġ. ve Yalçın, S. K. “Azerbaycan Türkçesi Ağızlarında Görülen Ġkilemelerin Sözcük Türü / Yapı ve Anlam Bakımından Değerlendirilmesi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2016. 5(4), 1651-1675.
Alkaya, E. “Orta ve Doğu Karadeniz Ağızlarında Görülen Ġkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies. 2008. 3(3), 38.
Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti (I-IV. Cilt) Bakü.ġarq-Gerb Yayınları. 2006.
Çeçen, E. Azerbaycan Türkçesi Sözlüğündeki İkilemelerin Yapı ve Anlam Bakımından İncelenmesi. Fırat Üniversitesi, Ġnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Yüksek Lisans Semineri. 2019, Elazığ.
Zülfikar, H. Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. 1995.
Arat. R. R. (1979). Kutadgu Bilig III (İndeks). Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü. Ġstanbul.
Ercilasun, A. B.-Akkoyunlu Z. Kâşgarlı Mahmut Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. 2018.
Yalçın, S. K. (2012). “Elazığ Ağzında Görülen Ġkilemelerin Köken, Yapı ve Anlam Bakımından Azerbaycan Türkçesindeki Ġkilemelerle KarĢılaĢtırılması”. Filologiya Meseleleri, No:1, Azerbaycan Milli Ġlimler Akademisi, M. Fuzuli Adına El Yazmaları Enstitüsü, Bakü. 326-345.
