Kazak Halkının Kız Eğitme Geleneğiyle İlgili Temel İlkeler
459 112
Anahtar Kelimeler:
Göçebe, keçe çadır, kız yetiĢtirme, saukele (gelinlik), misafir, boy iliĢkisi, nedime.Özet
Makalede Kazak halkının geleneklerine göre kız çocuklarının aile içinde yetiĢtirilmesi ile ilgili yüzyıllar içinde meydana getirilmiĢ kavramlar ele alınmaktadır. Bir kızın dünyaya geldiği andan itibaren ona verilen terbiye, çeĢitli batıl inançların ortaya çıkmasının nedenleri, kızın kendi evinde misafir olarak görülmesi, baba evinden ayrılana kadar evde ve akrabalar arasında verilen millî terbiyenin önemi, kızın davranıĢları, evlendiğinde kızın nelere dikkat etmesi gerektiği, kayın tarafında nasıl yürüyüp kalkması gerektiği gibi konular hakkında bilgiler verilmiĢtir. BaĢka bir eve gittiğinde ev sahibi tarafından evlenmemiĢ kızı baĢ köĢeye oturtmaktadırlar. Misafire yemek dağıtıldığında kızlar için özel olarak kesilmiĢ hayvanın kuyruk eti ve saçları uzun olsun diye atın boyun eti verilmektedir. Bir kız evin en saygın köĢesine oturtulursa o evin kutlu olacağına, eğer kapı eĢiğine oturtulursa kızın talihsizliğinin ortadan kalkmayacağına inanılmaktadır. Kazak halkı her zaman kızların kaygılı olmasından korkmuĢtur. Böyle inanıĢlar sadece Kazak halkı arasında değil, Altay Türkleri arasında da bulunur. Makale ayrıca, yüzyıllar içinde Ģekillenen geleneklerin kırsal alanlarda hâlâ korunduğunu ve kentsel alanlarda unutulmasının ise nedenlerini ayrıntılarıyla göstermektedir.
Referanslar
Кәмәлашұлы Б. Қазақ халқының туыс-туғандық жүйесі, ұрпақ ӛсіру, тәрбиелеу дәстүрі, үйлену ғұрыптары. –Алматы, Ӛнер. 2005. –120 б.
Кенжеханулы С. Казахские народные традиции и обряды (Перевод с казахского З.С.Кенжехановой). – Алматы: ТОО Изд-во «Ана тілі». –2001. –96 с.
Арғынбаев Х. Қазақтың отбасылық дәстүрлері. –Алматы: «Қайнар» баспасы, 2005. –216 б.
Қоңыратбаев Ә. Кӛп томдық шығармалар жинағы. Т.1. Фольклортану мәселелері. –Алматы: «МерСал» Баспа үйі,– 2004. –554 б.
Табылдиев Ә. Халық тағылымы (қазақтың халық педагогикасы және тәрбие). – Алматы: «Қазақ университеті», 1992. –200 б.
Плано Карпини и Гильом де Рубрук. Путешествие в Евразийские степи. – Алматы: ИД «Кочевники», 2003. –С.240. 7. Стасевич И.В. Социальный статус женщины у казахов: традиции и современность. –СПб.: Наука, 2011. –202 с.; ил. 8. Казахи. Историко-этнографическое исследование. –Алматы: Казахстан, 1995. – 352 с.
Мұқанов С. Халық мұрасы: Тарихтық-этнографиялық шолу. –Алматы: Жазушы, 2003. –304 б.
Қазақ фольклорының тарихилығы. –Алматы: Ғылым, 1993. – 328 б.
Диваев Ә. Тарту (Құрастырған, алғы сӛзін және түсіндірмелерін жазған Ф.Оразаева). –Алматы: Ана тілі, 1992, –256 б. 12. Ерназаров Ж.Т. Семейная обрядность казахов: символ и ритуал. –Алматы, ТОО Курсив, 2003. –200 с. 13. Кыргыз адабиятынын тарихы: фольклористика. 1 том / А.Акматалиевдин жалпы ред. астында. 2-бас. –Б.: «Шам», 2004. –684 б.
Қалшабаева Б.К. Орта Азия қазақтары (тарихи-этнографиялық зерттеу). 07.00.07 – Этнография, этнология және антропология. Тарих ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. Жұмыс әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Археология және этнология кафедрасында орындалған. –Алматы, 2010. 15. Материалы по казахскому обычному праву. Сборник 1. –Алматы, Издательство АН КазССР, 1948. – 351 с. 16. Қазақ фольклорының типологиясы. –Түркістан: "Тұран" баспасы, 2009. –376 б. 17. Yilmaz ġ. Kina Gecesi Ritüelinde Anlamsal IĢleyiĢ: ÇağriĢimlar, DüĢünyapilar, DönüĢümler / Milli folklor, 2020, Yil 32, Cill 16, Sayı 125.
Бутанаев В.Я. Бурханизм тюрков Саяно-Алтая. –Абакан: Изд-во Хакасского гос.унив-та им. Н.Ф.Катанова, 2003. –260 с. 19. Күйеу келтір, қыз ұзат, тойыңды қыл. Этнографиялық таным (Құрастырған Б.Әлімбаев, Е.Әбдірахманов). –Алматы, «Санат», 1994. –240 б.
Кочкунов А. Этнические традиции кыргызского народа (социокультурные аспекты и некоторые вопросы генезиса). –Б., Кыргыз Жер. 2013. –320 с.
References 1. KämälaĢūly B. Qazaq halqynyŋ tuys-tuğandyq jüiesі, ūrpaq ösіru, tärbieleu dästürі, üilenu ğūryptary. –Almaty, Öner. 2005. –120 b. 2. Kenjehanuly S. Kazahskie narodnye tradisii i obriady (Perevod s kazahskogo Z.S.Kenjehanovoi). – Almaty: TOO Ġzd-vo «Ana tіlі». –2001. –96 s. 3. Arğynbaev H. Qazaqtyŋ otbasylyq dästürlerі. –Almaty: «Qainar» baspasy, 2005. –216 b. 4. Qoŋyratbaev Ä. Köp tomdyq Ģyğarmalar jinağy. T.1. Folklortanu mäselelerі. –Almaty: «MerSal» Baspa üiі,– 2004. –554 b. 5. Tabyldiev Ä. Halyq tağylymy (qazaqtyŋ halyq pedagogikasy jäne tärbie). – Almaty: «Qazaq universitetі», 1992. –200 b. 6. Plano Karpini i Gilom de Rubruk. PuteĢestvie v Evraziiskie stepi. – Almaty: ĠD «Kochevniki», 2003. –S.240.
Stasevich Ġ.V. Sosialnyi status jeniny u kazahov: tradisii i sovremennost. –SPb.: Nauka, 2011. –202 s.; il. 8. Kazahi. Ġstoriko-etnograficheskoe issledovanie. –Almaty: Kazahstan, 1995. – 352 s. 9. Mūqanov S. Halyq mūrasy: Tarihtyq-etnografialyq Ģolu. –Almaty: JazuĢy, 2003. –304 b. 10. Qazaq folklorynyŋ tarihilyğy. –Almaty: Ğylym, 1993. – 328 b. 11. Divaev Ä. Tartu (Qūrastyrğan, alğy sözіn jäne tüsіndіrmelerіn jazğan F.Orazaeva). –Almaty: Ana tіlі, 1992, –256 b. 12. Ernazarov J.T. Semeinaя obrяdnost kazahov: simvol i ritual. –Almaty, 2003. –200 s. 13. Kyrgyz adabiatynyn tarihy: folkloristika. 1 tom / A.Akmatalievdin jalpy red. astynda. 2-bas. –B.: «ġam», 2004. –684 b. 14. QalĢabaeva B.K. Orta Azia qazaqtary (tarihi-etnografialyq zertteu). 07.00.07 – Etnografia, etnologia jäne antropologia. Tarih ğylymdarynyŋ doktory ğylymi därejesіn alu üĢіn daiyndalğan dissertasianyŋ avtoreferaty. Jūmys äl-Farabi atyndağy Qazaq ūlttyq universitetіnіŋ Arheologia jäne etnologia kafedrasynda oryndalğan. –Almaty, 2010. 15. Materialy po kazahskomu obychnomu pravu. Sbornik 1. –Almaty, Ġzdatelstvo AN KazSSR, 1948. – 351 s. 16. Qazaq folklorynyŋ tipologiяsy. –Türkіstan: "Tūran" baspasy, 2009. –376 b. 17. Yılmaz ġ. Kına Gecesı Rıtüelınde Anlamsal IĢleyıĢ: ÇağrıĢımlar, DüĢünyapılar, DönüĢümler / Mıllı folklor, 2020, Yıl 32, Cıll 16, Sayı 125. 18. Butanaev V.Ya. Burhanizm trkov Saяno-Altaia. –Abakan: Ġzd-vo Hakasskogo gos.univ-ta im. N.F.Katanova, 2003. –260 s. 19. Küieu keltіr, qyz ūzat, toiyŋdy qyl. Etnografialyq tanym (Qūrastyrğan B.Älіmbaev, E.Äbdіrahmanov). –Almaty, «Sanat», 1994. –240 b. 20. Kochkunov A. Etnicheskie tradisii kyrgyzskogo naroda (sosiokulturnye aspekty i nekotorye voprosy genezisa). –B., Kyrgyz Jer, 2013. –320 s.
